Dòng họ Đỗ Quang làng Giẽ Hạ
Năm 2006, làng Giẽ Hạ, dòng họ Đỗ Quang mong được đón tiếp hội nghị toàn thể BLL họ Đỗ Việt Nam với tình cảm thân thiết được dịp gặp đại diện bà con họ Đỗ khắp nơi đến giao lưu, chia sẻ tình cảm mà chúng tôi hằng ấp ủ.
Làng Giẽ ngày nay đã thay đổi rất nhiều, nhưng những nét đẹp văn hoá của làng thì không ai đã từng sống ở đây có thể quên. Làng Giẽ Hạ có 20 dòng họ đã cùng nhau xây đắp nên cảnh quan của làng, trong đó có dòng họ Đỗ Quang đông người và lâu đời ở đây đã góp phần tích cực mà dấu tích vẫn còn đến ngày nay.
Tại xóm Đông Giềng vẫn uy nghi trầm mặc một ngôi từ đường cổ của họ Đỗ Quang, được xây cất từ đời Thiệu Trị năm thứ 5 (14/8/ất Tỵ, 1845), toạ lạc trên một khu đất rộng 1,4 sào Bắc bộ. Tính đến nay, ngôi từ đường có tuổi gần 200 năm, được xếp vào loại kiến trúc cổ. Trải qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, ngôi nhà thờ họ Đỗ Quang vẫn giữ được những nét nguyên sơ, với những hiện vật quý như: Cửa Võng, Khám thờ, hoành phi, câu đối và các đồ tế khí: Tàn lọng, trống chiêng, bát bửu v.v…
Hai bức đại tự trong nhà thờ:
– Đỗ thị từ đường
– Kim Ngọc trùng quang
Cùng các câu đối từ xa xưa còn lưu giữ được:
– Hệ xuất lương chi cao đạo công khắc khai quyết hậu,
– Quang lưu dực thế trung tương hữu duy vi tri tiên.
Và:
– Đức nghiệp gia chung thuỷ nhất,
– Thần minh tri trúc tử tôn an.
Lời văn ghi trên đây đã nói lên đức nghiệp và khát vọng lớn lao của tổ tiên dòng họ, và cũng là lời nhắn nhủ con cháu đời sau. ý tưởng đó thực tế được thể hiện từ thế kỷ 15, dòng họ đã có hai cụ đã được phong danh hiệu:
“Đặc tiến quả cảm tướng quân”
“Trung thành môn vệ uý”
Đó là tướng công Đỗ Quang Tân (tự là Quang Doãn và em là tướng công Đỗ Quang Thời (tự là công Trực).
Thế kỷ 18, có cụ Đỗ Quang Côn làm quan dưới triều vua Lê Hiển Tông được phong chức Trung uý, tước Phúc nghĩa Bá, vào bậc ngũ phẩm triều đình; Cụ Đỗ Quang Oánh phụ thân của cụ Đỗ Quang Côn, được nhà vua phong: “Yết trung tướng quân cẩm y vệ” chỉ huy sứ, chỉ huy sứ đồng tri, Vân kỵ uý và ban danh hiệu cho bà Nguyễn Thị Bằng (chính thất của cụ Đỗ Quang Côn) “Lệnh nhân”, hiệu “Y đức”, tên thuỵ là “Trang thận trung tự”. Hai sắc trên được khắc vào gỗ sơn then thiếp bạc còn được lưu giữ đến nay, qua 220 năm vẫn nguyên bản gốc.
Từ xa xưa, họ Đỗ Quang có một phong tục đặc biệt tốt đẹp “khao các nàng dâu” đầu năm, vào ngày 3 tết, dâu họ tề trực tại nhà thờ làm lễ tổ và chia phần lộc cho mỗi dâu họ. Vì các cụ quan niệm: Nàng dâu hiền là người sinh lan, sinh huệ, là người gánh vác cơ nghiệp, là người trực tiếp nuôi dạy nhiều thế hệ con em, làm nên vinh hiển cho dòng họ.
Trải qua 500 năm lịch sử với bao biến động, 20 thế hệ kế tiếp nhau từ một gốc 2 cành, ngày nay dòng họ có trên 100 hộ với hơn 350 nhân khẩu (chưa kể những người làm ăn xa).
Từ khi khai cơ lập nghiệp đến nay, dòng họ Đỗ Quang cũng như nhân dân cả nước qua nhiều bước thăng trầm, nhiều phen binh lửa, giặc Giẽ. Nhưng trong hoàn cảnh nào dòng họ cũng đùm bọc, giúp đỡ, sẻ chia để cùng nhau vượt qua thử thách.
Trong kháng chiến chống Pháp, nhiều con em trong họ thoát ly kháng chiến, người ở lại rào làng chiến đấu, sát cánh cùng bộ đội đánh thắng nhiều trận càn lớn của địch vào khu Cống Thần, Chợ Đại một thời từng được mệnh danh là Thủ đô kháng chiến (nhà văn Nam Cao lấy tư liệu vùng này để viết truyện ngắn “Đôi mắt”).Trong cuộc chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ dân quân làng Giẽ- trong đó hơn một phần ba là người họ Đỗ đã dùng súng bộ binh bắn hạ máy bay “Con ma” của không lực Hoa Kỳ. Địch đã trút xuống cầu Giẽ huyền thoại 11.460 trái bom, 99 tên lửa nhưng cầu vẫn hiên ngang đứng đó, được nhạc sỹ Nhật Lai ngợi ca bài hát “Hà Tây quê lụa”.
“Cô gái Suối Hai, chàng trai Cầu Giẽ”
Xã chúng tôi được phong tặng xã Anh hùng LLVT. Tượng đài chiến thắng Cầu Giẽ đang được triển khai xây dựng. Họ Đỗ Quang có một Bà mẹ Việt Nam anh hùng và bốn liệt sĩ hy sinh vì nước, nhiều vị được tặng Huân, Huy chương các loại.
Chiến tranh đã lùi xa, trên mặt trận kinh tế chúng tôi lại cùng nhau phấn đấu. Lớp cha, anh dời tay súng, tập hợp cháu con khôi phục lại ba nghề Tổ (nghề thợ may, nghề thợ giầy và nghề sơn mài). Làng, xã được coi là “Làng nghề da giày”. Sản xuất phát triển, mỗi năm thu về hàng tỉ đồng, gấp mấy lần lúa, lại không phải ly hương. Lớp trẻ ngày nay không chịu bằng lòng với các tổ hợp sản xuất nhỏ, mà đang tập trung nguồn lực thành lập công ty, mua ô tô, xây nhà xưởng. Làng chúng tôi được công nhận danh hiệu làng nghề, danh hiệu làng văn hoá trong đó có đóng góp không nhỏ của bà con họ Đỗ.
Giờ đã có “bát ăn, bát để”, việc học hành của con em dòng họ cố phấn đấu theo kịp và vượt tiền nhân. Tuy đã có quy định trong quy ước của họ, nhưng việc khuyến học của các cháu chưa được làm thường xuyên. Bà con dần dần có ý thức vai trò của khoa học kỹ thuật trong sản xuất hàng hoá, thời kinh tế thị trường, hội nhập, mở cửa. Được các bậc cao niên khuyến khích và nhiều người có tâm huyết chung tay góp sức, năm 2005 họ chúng tôi đã xây dựng và thông qua bản quy ước về khuyến học, khuyến tài gồm 8 điều. Thành lập một ban chuyên trách và một quỹ riêng lo việc học của con em trong họ. Quĩ khuyến học vừa ra đời được bà con trong họ hưởng ứng nhiệt tình. Hiện nay, 100% con em dòng họ đang tuổi đi học đều được cắp sách đến trường. Nhiều bạn trẻ có bằng đại học, thạc sĩ và tiến sĩ. Trong họ, không có hộ nghèo. Nhiều nhà xây dựng kiên cố năm bẩy tầng. Các gia đình đều dùng nước sạch, điện sản xuất và sinh hoạt không thiếu.
Phong cảnh quê hương chúng tôi ngày một đổi mới. Ai có dịp qua làng Giẽ Hạ ngày nay không khỏi ngạc nhiên về tốc độ đô thị hoá và nông thôn sản xuất công nghiệp hoá, làng nghề da giày. Nhiều người đã gọi làng Giẽ Hạ ngày nay là “Phố làng” với diện mạo khác xa làng Giẽ cổ 50 năm trước.
Ngày giỗ Tổ năm nay (25-5 âm lịch) sau 02 năm gián đoạn vì dịch Covid-19 con cháu gần xa lại được về đoàn tụ, dâng hương lễ Tổ. Khách mời có đoàn đại biểu của họ Đỗ Phú Mỹ cùng Huyện, là dòng họ kết nghĩa nhiều năm của dòng họ Đỗ Quang.
Bài Đỗ Quang